فهرست بها چیست: نکات طلایی استفاده از فهرست بها در قراردادهای عمرانی و غیرعمرانی
سوالاتی که افراد را به سمت این مقاله می‌کشاند:
- فهرست بها چیست؟
- در چه قراردادهایی استفاده از فهرست بها الزامی است؟
- تفاوت فهرست بها عمرانی و غیر عمرانی چیست؟
- چگونه فهرست بها مناسب پروژه خود را انتخاب کنیم؟
- دانلود فهارس بهای تمام رشته ها
راهنمای مطالعه:
- معرفی کلی فهرست بها و اهمیت آن در پروژه های عمرانی
- ضوابط و قوانین مرتبط با فهرست بها
- چرا شناخت انواع فهرست بها برای مهندسان دفتر فنی و مدیران پروژه حیاتی است؟
- کاربرد فهرست بها
- تعاریف مهم در رابطه با فهرست بها
- ردیف های پایه و غیرپایه
- دانلود فهارس بها
معرفی کلی فهرست بها و اهمیت آن در پروژه های عمرانی
فهرست‌بها، مجموعه‌ای از قیمت‌های واحد برای انواع فعالیت‌ها و عملیات‌های رایج در پروژه‌های عمرانی است که توسط سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر میشود. این فهرست شامل هزینه‌های پیش‌بینی‌شده برای هر فعالیت در پروژه‌های عمرانی، از جمله خاک‌برداری، نصب سازه‌ها، آسفالت‌ریزی، و دیگر عملیات‌های مشابه است.
فهرست‌بها به‌عنوان ابزاری برای استانداردسازی قیمت‌گذاری در پروژه‌های عمرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف اصلی آن کنترل هزینه‌ها، جلوگیری از هزینه‌های اضافی و ناهماهنگی‌ها، و بهبود شفافیت و دقت در مدیریت منابع مالی پروژه‌هاست. به‌ویژه در پروژه‌هایی که منابع مالی آنها از بودجه عمومی تأمین میشود، این فهرست به‌عنوان یک ابزار کنترلی برای جلوگیری از فساد مالی و شفاف‌سازی روند اجرای پروژه‌ها استفاده میشود.
در تهیه فهارس بها، کلیه آیتم ها توسط دفتر فنی سازمان مدیریت و برنامه ریزي کشور به روش متره باز، تجزیه بها شده و قیمت واحد به دست آمده درفهرست بها گنجانده میشود. در محاسبه قیمت‌ها، متوسط هزینه اجراي کارهاي مربوط بـه رشـته خـاص شـامل هزینـه‌هـاي تـامین و بکارگیري نیروي انسانی، ماشین آلات و ابزار و همچنین تامین مصالح موردنیـاز شـامل تهیـه, بـارگیري، حمـل و باراندازي مصالح ،جابجایی مصالح در کارگاه، اتلاف مصالح و بطور کلی اجراي کامل کار می باشد.
* پایه انجام معامله در اجراي طرح‌هاي عمرانی قیمت‌هایی است که از پیش به استناد ماده 33 قانون برنامه‌و بودجه توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزي درقالب فهرست بهاء تهیه و به دستگاه‌هاي اجرائی ابلاغ شده است و مطابق تبصره 1 ماده 80 قانون محاسبات عمومی مبناي تهیه برآورد اولیه می‌گردد.
مقدمه‌ای بر فهرست‌بها
در سال 1350 با بالا رفتن درآمدهاي نفتی کشور، حجم پروژه هاي عمرانی نیز افزایش یافت. از آنجا که توان پیمانکاران براي انجام این پروژه ها به واسطه کمبود نیروي انسانی، مصالح و ماشین آلات محدود بود، مهندسان مشاور که مسئولیت تهیه برآورد فهرست بهاي پروژه ها را بر عهده داشتند سعی می کردند با افزایش قیمت ها پیمانکاران را به اجراي این کارها ترغیب نمایند. ادامه این روند سبب گردید که هزینه طرح‌هاي عمرانی به طور غیرواقعی بیشتر شود. براي جلوگیري از این تورم، دولت، سازمان برنامه و بودجه را مکلف نمود تا نسبت به تدوین فهرست بهاي پایه براي کارهاي ساختمانی و راهسازي اقدام کند و در مدت کوتاهی قیمت‌ها به حالت اولیه و عادي خود بازگشت. تاثیر مثبت انتشار فهرست بها، تنوع و پراکندگی پروژه هاي عمرانی و لزوم تهیه برآورد کارها براي تامین اعتبار و برگزاري مناقصات سبب گردید که ابلاغ آن با استقبال دستگاه هاي اجرایی مواجه شود، لذا فهرست بها تا سال 1357 و در 5 رشته و تا سال 1376 در 7 رشته منتشر گردید. این فهارس بها از سال 1377 با تغییر کلی که نسبت به فهارس بهاي پیشین داشتند به جز در سال 1378 و سال های 1389 تا 1391 همه ساله در رسته و رشته هاي مختلف تدوین شده اند.
فهارس بها قیمت‌هاي اقلام عمومی کارهاي رشته‌هاي مختلف را تعیین می‌کنند. این قیمت ها متوسط هزینه اجراي کار براي هر رشته می باشد. و شامل تامین مصالح، به کارگیري نیروي انسانی، ماشین آلات و ابزار مورد نیاز، بارگیري، حمل، باراندازي و اتلاف مصالح نیز است که به صورت اقلام گروه بندي شده کار تهیه می‌شوند و داراي ردیف، شرح ردیف (اقلام کار)، واحد و بهاي واحد اقلام کار می باشند. این قیمت هـا بـرمبناي متوسط هزینه اجراي کار در شهر تهران میباشد.
ضوابط و قوانین مرتبط با فهرست بها
1.ماده ۲۳ قانون برنامه و بودجه کشور: این ماده بیان می کند سازمان برای تعیین معیارها و استانداردها همچنین اصول کلی و شرایط عمومی قراردادهای مربوط به طرحهای عمرانی آیین‌نامه‌ای تهیه و پس از تصویب هیأت وزیران بر اساس آن دستورالعمل لازم به دستگاههای اجرایی ابلاغ می‌نماید و دستگاههای اجرایی موظف به رعایت آن می‌باشند.
2. آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور: دولت موظف است به منظور افزایش کارآمدی و اثربخشی طرحهای تملک دارایی های سرمایه ای با رعایت قانون نحوه اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی اقدامات زیر را به اجراء درآورد:
الف ـ سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است با لحاظ موارد زیر ظرف مدت یک سال از تاریخ ابلاغ این قانون «سند نظام فنی و اجرائی کشور» را تهیه و اجراء کند. ضوابط و مقررات ساخت و ساز در چهارچوب این نظام ابلاغ می شود:
۱ـ نظام فنی و اجرائی یکپارچه کشور شامل عوامل، اصول، برنامه ها و فرآیندها و اسناد (مقررات، ضوابط و دستورالعمل ها) مربوط به مدیریت، پیدایش، پدیدآوری و بهره برداری طرحهای سرمایه گذاری و پروژه های ساخت و ساز باشد.
۲ـ قواعد اساسی حاکم بر کارفرمایان، مجریان، پیمانکاران، مشاوران، سازندگان و تأمین کنندگان همه طرح‌ها و پروژه هایی که از وجوه عمومی کشور استفاده می کنند، در این سند لحاظ شود.
۳ـ ویژگی های بخش‌ها، دستگاههای اجرائی و تشکل‌های صنفی مرتبط بخش خصوصی پیش بینی شده و به صورت مستمر بهبود یابد.
ب ـ روشهای اجرائی مناسب «مشارکت بخش عمومی ـ خصوصی» از قبیل «تأمین منابع مالی، ساخت، بهره برداری و واگذاری»، «تأمین منابع مالی، ساخت و بهره برداری»، «طرح و ساخت کلید در دست» و یا «ساخت، بهره برداری و مالکیت» را با پیش بینی تضمین های کافی و تدابیر بودجه ای به کارگیرد.
پ ـ سازوکار تأمین مالی طرحهای تملک دارایی سرمایه ای بزرگ و متوسط از طریق گشایش اعتبارات اسنادی ریالی و ارزی نزد بانک‌های داخلی و خارجی همراه با پیش بینی ابزارهای مالی تضمینی را به تدریج به گونه ای پیاده کند که رابطه تأمین منابع مالی و اجرای طرحهای فوق با نوسانات بودجه سالانه کاهش یابد.
تبصره ـ آیین نامه اجرائی این ماده ظرف مدت شش ماه از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان متولّی نظام فنی و اجرائی یکپارچه کشور به تصویب هیأت وزیران می رسد.
4. مطابق ماده 13 قانون محاسبات عمومی کشور وجوه عمومی عبارت است از نقدینه‌های مربوط به وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر‌دولتی و مؤسسات وابسته به سازمان‌های مذکور که متعلق به حق افراد و مؤسسات خصوصی نیست و صرف‌نظر از نحوه و منشاء تحصیل آن منحصراً‌برای مصارف عمومی به موجب قانون قابل دخل و تصرف میباشد.
تبصره ۱ – وجوهی نظیر سپرده، وجه‌الضمان و مانند آنها که به طور موقت در اختیار دستگاههای مذکور در این ماده قرار می‌گیرد و پس از انقضاء مدت معین و یا حصول شرایط خاص قابل استرداد است مادام که در اختیار دستگاههای مزبور میباشد تصرف در آنها بدون رضایت صاحب وجه یا احراز اعراض صاحب آن در حکم تصرف غیر قانونی در وجوه عمومی تلقی می‌گردد.
تبصره ۲ – اسناد و اوراق بهادار متعلق به سازمان‌های مذکور در این ماده نیز در حکم وجوه عمومی است.
چرا شناخت انواع فهرست بها برای مهندسان دفتر فنی و مدیران پروژه حیاتی است؟
الزام استفاده از فهرست‌بها در پروژه‌های عمرانی دولتی
بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۳۴ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، تمام طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی که با بودجه عمومی دولت انجام می‌شوند، موظف‌اند از فهرست‌بهای ابلاغ‌شده استفاده کنند.
این الزام شامل همه پروژه‌هایی است که در دستگاههای اجرایی دولتی (بر اساس ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری) انجام می‌شوند و تمام مراحل یک پروژه را در بر می‌گیرد؛ از شروع و طراحی گرفته تا ساخت، بهره‌برداری، نگهداری و حتی جمع‌آوری سازه.
در صورتی که بخشی یا تمام منابع مالی پروژه از بودجه عمومی تأمین شود (طبق ماده ۱۳ قانون محاسبات عمومی کشور)، استفاده از فهرست‌بها الزامی است.
کاربرد فهرست بها:
یک کارشناس دفترفنی از فهرست بها در موارد زیر استفاده می کند:
- تهیه دفترچه برآورد ( راهنمای کامل برآورد هزینه اجرای پروژه و تهیه فهرست بها و مقادیر کار)
- تهیه صورتجلسات کارهای انجام شده
- تهیه صورت وضعیت ها
- استفاده در کلیم های (ادعاهای) پیمان
برای یادگیری و مطالعه بیشتر در خصوص موارد فوق روی هرکدام کلیک کنید
تعاریف مهم در رابطه با فهرست بها:
رسته: رشته هاي مربوط به یک یا چند موضوع با اهمیت مشترك میباشد، مثل رسته ساختمان که شامل رشته هاي ابنیه، تاسسیات برقی وتاسیسات مکانیکی است.
رشته: مجموعه‌اي است ازاقلام مختلف مربوط به یک کار که درقالب ردیف‌هایی دریک فهرست‌بها تجمیع می‌شوند.
فصل: بخشی ازیک رشته فهرست بهاي پایه است که با یک کد دورقمی مشخص می شود. هرفصل شامل یک یا چند گروه می باشد که در آن ردیف هاي متجانس و همگون مرتبط با یک فعالیت مشخص در آن رشته طبقه بندي می شوند.
گروه: تقسیمات داخلی یک فصل است که بر اساس ویژگیهاي خردتر تعیین و با یک کد دو رقمی مشخص میشود.
ردیف: منظور از ردیف، کاري مشخص براي اجراي واحدي از کار مورد نظر است. هر ردیف داراي شماره، شرح، واحد و بهاي واحد ردیف میباشد. واژه هاي ردیف و آیتم مترادفند.
شرح رديف: عبارت است از معرفي اجمالي كاري مشخص براي اجراي واحدي از كار مورد نظر. شرح رديف با توضيحات مقدمه فصل مربوط، كليات و دستورالعمل كاربرد كامل ميشود .
واحد رديف: واحد اندازه گيري رديف مورد نظر است .
بهاي رديف: قيمتي است كه براي هر رديف با توجه به دستمزد نيروي انساني، كرايه ماشين آلات و ابزار، بهاي مصالح و حمل تعيين مي شود.
اضافه بها: هرگاه در قسمتهایی از عملیات مواردي مانند سختی کار ، معطلی و یا اضافه مصرف و افزودن نوع ماده یا بطور کلی فوق برنامه پیش آید به آن قسمت اضافه بها تعلق می گیرد مانند اضافه بهاي نما سازي در هر نوع آجرکاري ، اضافه بهاي مسلح نمودن بتن یا اضافه بهاء مصرف ضد یخ در بتن.
شماره ردیف: شماره ردیف یک عدد شش رقمی منحصربه فرد می باشد.
درفهرست بها به منظور سهولت دسترسی به ردیف‌هاي موردنیاز و امکان درج ردیف‌هاي جدید در آینده ،ردیف‌هاي هرفصل با توجه به ماهیت آنها، به گروه یا زیرفصل‌هاي جداگانه اي با شماره مشـخص تفکیـک شـده اسـت .
شـماره ردیف فهرست بها شامل شش رقم است که عبارتند:
البته درواقع شماره ردیف هشت رقمی می باشد که دو رقم اول به ترتیب مختص به رسته و رشته می باشد ازآنجا که هر کتاب فهرست بها مربوط به یک رشته از هر رسته می باشد، درج دو رقم اول در کتاب فهرست بها ضرورتی نداشته است. اما براي کار با نرم افزارهاي تخصصی متره برآورد باید با شماره رسته ورشته آشنایی داشت.
جدول 3- دسته‌بندی رسته‌ها و رشته‌ها
| رسته | رشته |
| 01- ساختمان | 01- ابنیه 02- تاسیسات مکانیکی 03- تاسیسات برقی 04- ساختمان‌های پیش‌ساخته 06- مرمت بنا‌های تاریخی |
| 02- راه و ترابری | 00- .تجمیعی راه، باند فرودگاه و راه‌آهن 01- راه، راه‌آهن و باند فرودگاه 02- راهداری 03- نگهداری، تعمیر، روسازی و ابنیه خطوط راه‌آهن 04- کارهای دریایی و ساحلی 06- کلان راهسازی 07- سیستم علائم الکتریکی خطوط ریلی 09- ترمیم و بازسازی نوار حفاری در معابر شهری |
| 03- مهندسی آب | 00- تجهیزات آب و فاضلاب 01- خطوط انتقال آب 02- شبکه توزیع آب 03- چاه 04- آبیاری و زهکشی 05- سدسازی 06- بهره‌برداری و نگهداری از شبکه جمع‌آوری و انتقال فاضلاب 07- شبکه جمع‌آوری و انتقال فاضلاب 08- انتقال و توزیع آب روستایی 09- ساخت و ترمیم قنات |
| 04- کشاورزی و منابع طبیعی | 01- آبیاری تحت فشار 02- آبخیزداری و منابع طبیعی 03- بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آب شرب 05- بهره‌برداری و نگهداشت تجهیزات برقی، کنترلی و ابزار دقیق تاسیسات آب و فاضلاب |
| 07- خدمات مشاور | 01-عملیات ژئوتکنیک |
| 08- نیرو | 01- خطوط زمینی انتقال و فوق توزیع نیروی برق 02- خطوط هوایی انتقال و فوق توزیع نیروی برق 03- پست‌های انتقال و فوق توزیع نیروی برق 04- نگهداری و تعمیرات شبکه انتقال و فوق توزیع نیروی برق 05- توزیع نیروی الکتریکی (برق) |
| 09- معدن | 02- حفاری اکتشافی |
| 10- مدیریت شهری و روستایی | 01- فضای سبز 02- پسماند |
ردیف های پایه و غیرپایه
ردیف های فهرست بها به سه دسته تقسیم می شوند:
- ردیف های پایه (ف)
ردیف هایی که در فهرست بهای پایه وجود داشته و دارای شرح و بهای واحد هستند.
- ردیف های ستاره دار (*)
در زمان انجام برآورد، واحد برآورد کننده (کارفرما یا مهندسین مشاور) به عملیاتی برخورد می کند که در فهرست بهای منضم آن مناقصه، شرح عملیات یا قیمت واحد ندارد که قیمت واحد و هزینه آن عملیات را آنالیز می نماید و پس از تصویب کارفرما در فهرست بهای منضم به مناقصه (قرارداد آینده) می گنجاند. اين رديفها با علامت ستاره مشخص و به عنوان رديفهاي ستاره دار ناميده مـي شـوند. همچنین مشخصات فنی اقلام ستاره‌دار باید در دفترچه مشخصات فنی خصوصی ثبت شود.
تذکر: میزان ردیفهای غیر پایه از نظر ریالی حداکثر 20 درصد مبلغ هر رشته می باشد.( ابنیه جدا و … )
بهاي واحد رديف هايي كه شرح آنها در فهرست بها موجود است اما بدون بهاي واحد هستند بـه روش فـوق تعيـين مي شوند كه جزو رديف هاي ستاره دار محسوب مي شوند.
تصویب ردیفهای غیرپایه
اقلام موضوع بند 2-1 و 2-4 باید قبل از بررسی برآورد، توسط دستگاه اجرایی تصویب شوند.
شکل 1- بند 2-1 و 4-1
لازم به ذکر است که سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور طی بخشنامه شماره 34001 مورخ 07/02/95 با موضوع دستورالعمل نحوه تهیه و تصویب ردیف های ستاره دار، نحوه تهیه و تصویب این ردیف ها را ابلاغ نموده است. برای یادگیری نحوه تهیه ردیف های ستاره دار کلیلک کنید.
- ردیف های قیمت جدید (ج)
پس از شروع عملیات اجرایی، پیمانکار با وضعیتی در اجراء روبرو می شود که شرح آن عملیات بصورت آیتم فهرست ( پایه ) و بصورت ستاره دار ( غیر پایه ) در فهرست بهای منضم به پیمان دیده نشده است. پیمانکار بر اساس ماده 29 شرایط عمومی پیمان بایستی آنالیز هزینه اجراء آن عملیات را به مشاور و کارفرما کتبا اعلام نماید و پس از توافق از نظر قیمت آن عملیات را انجام می دهد که به نام قیمت جدید معروف است.
به عبارت دیگر می شود بدین گونه تعریف کرد که :
در طول اجرای پروژه پیمانکار عملیاتی جهت اجراء برایش ابلاغ می شود.(از طرف مشاور یا کارفرما) که در فهرست بهای منضم به پیمان نه بصورت ردیف و نه بصورت ستاره دار در قیمت واحد پیش بینی نشده است. مانند مواد افزودنی بتن یا سازه فضاکار (space frame) یا سقف عرشه فولادی و … . در اینصورت ماده 29 شرایط عمومی پیمان در مورد قیمت جدید جاری است.
– در واقع ردیف ستاره دار و ردیف قیمت جدید دارای یک ماهیت هستند و هر دو ستاره دار محسوب می شوند تفاوت آنها در زمان تهیه آنها می باشد.
برای یادگیری و مطالعه مقاله آموزش کامل تهیه تجزیه بهای ردیف های قیمت جدید کلیک کنید.
| ردیف های پایه |
* ردیف های فهرست بها
* ردیف هایی که در فهرست بها شرح ردیف دارند
| ستاره دار |
اما بهای واحد ندارد
* ردیف هایی که درفهرست بها وجود نداشته ولی
| ردیف های غیر پایه |
توسط برآورد کننده در برآورد منظور شده اند
* ردیف هایی که درفهرست بها وجود نداشته ولی
| قیمت جدید |
هنگام اجرای پروژه ابلاغ می شوند
* ردیف هایی که درفهرست بها وجود داشته ولی در
برآورد ( فهرست بهای منضم به پیمان) وجود نداشته
و هنگام اجرای پروژه ابلاغ می شوند
تبصره : برآورد اقلام قیمت غیرپایه ( ستاره دار) نباید از 20 درصد حجم اقلام پایه و غیرپایه قبل از اعمال ضرایب و تجهیز و برچیدن کارگاه بیشتر گردد. درصورتی که حجم اقلام ستاره دار بیشتر شود باید قبل از مناقصه به تایید شورای فنی برسد .
آموزش ها و مقالات مرتبط:
برای دانلود رایگان فایل اکسل و پی دی اف فهارس بهای پایه تمام رشته ها کلیک کنید
راهنمای کامل برآورد هزینه اجرای پروژه و تهیه فهرست بها و مقادیر کار در مناقصات (ویژه کارفرمایان)
آموزش تهیه اسناد مناقصه برای شرکت در مناقصات (ویژه پیمانکاران)
آموزش آنالیز بها برای شرکت در مناقصات (ویژه پیمانکاران)
اصول تهیه و تنظیم صورتجلسات کارگاهی
نحوه تهیه ردیف های ستاره دار
